MAHALLİ DEYİMLER
Acı baldırcanı , kırağı çalmaz,
Acıkan doymam sanır,
Büyük dağın büyük dumanı olur,
Çirkin bürünür güzel görünür
Çok söyleme arsız olur, aç koyma hırsız olur
Çivi çiviyi;su sancıyı söker
Değirmene vardım derdim yanmaya, değirmen başladı çır çır dönmeye
Düşman düşmana küçük taş atmaz
Deptim keçe sivrittim külah oldu
Dolu testi su almaz
Dok ne bilir acın halinden
Dabanı güneşletti, sakalı yıldıza dikdi (Ölmek anlamında, ölüm )
Deliğine göre yama vurmalı
Dirgene dayanmayan porsuk harmana gelmez
Dadanmış kudurmuştan beterdir
Dert saklayanda kalır
Deniz suyu gibi ne içiliyu ne geçiliyu
Dost dostun ayıbını yüzüne söyler
Dil bir kulak iki;bir söyle iki dinle
Deli ile getme yola, başına gelir türlü bela
Dertsiz baş sokuda daş
Dilden gelen elden gelse dağı dağ üstüne korlardı
Dilim seni dileyim dilim; dilim senden çektiğim hep acı zulum
Dığdının dığdısı;dış kapının düğdüsü
Deliye yel verirler;eline bel verirler
Deve ile bulgur yeme üstüne kusar
Emek olmadan yemek olmaz,
Güttüğü bir koyun, ıslığı dağı tepeyi tutar,
İnsana güvenme ölür, ağaca güvenme kurur,
Katranı kaynatmakla olur mu şeker, cinsi bozuk olan cinsine çeker.
Sel ağzına yatma sel alır,
tepe başına harman dökme yel alır,
Sinek pekmezciyi tanır,
Zemheri ya iti öldürür, ya çiftçiyi güldürür
BİLMECELER
Bizde bir dudu var
Eğri büğrü budu var
Bize gelin görürsünüz
Güle güle ölürsünüz (Kurbağa)
Gökten bir karpuz indi
Üçyüz altmış dilim şimdi
Otuz dilimi yenmedi emme
Geri yanı temam yendi (Yıl, Ramazan orucu)
Ana bir kız doğurur
Ne ayağı var ne başı var
Kız bir ana doğurur
Hem başı var hem ayağı
(Tavuk, yumurta)
Geriden aldım çatmayı
Çığırın gelsin Fatma’yı
Kız nereden belledin
Kol kırıp göbek atmayı (Süpürge, süpürmek)
At durur arap biner (Sacayak, Kazan)
Ağız içinde dil, hadi bunu bil (Kaval)
Kolay gelsin ustalar, kurt iken kuş olmuş
Bağırsağını desteler (İpek böceği)
Bir oğlum var üç bacak;alır atar kucak kucak (Anadut)
Kepenek altında ak kuşlar (Dişler)
Yer doymaz, oturur kalkmaz, gider gelmez (Ocak, ateş, duman)
Bir yeri var yaydan eğri
Bir yeri var iğden doğru
Bir yeri var kazandan kara
Bir yeri var südden ağca (Leylek)
Bir kabağı oyarlar
İçine dınıklağı koyarlar
Çok söyleme deli oğlan
Kulağını burarlar (Ud)
Dizim dizim nar
Dizimecek kar
Uçtu setik kaldı dilber (Saman, Buğday)
Osmancık’tan sandık gelir,
Sandıkçılar yapamaz,
İçlerinde boncuk gelir boncukçular dizemez,
Arasında mektup gelir değme katip yazamaz (Nar)
Geriden baktım akdaş gibi, yanına vardım sütlü aş gibi (Lahana)
Yarım kaşık duvara yapışık (kulak)
Hey hevayı hevayı
Yüksek yapar yuvayı
Marangozlar yapamaz
Kuyumcular dökemez (Örümcek)
Bir gücücük al yastık
İçine un bastık (İğde)
Köy içinde cıngıllı çavuş (Bakraç)
ÇORUM HALK OYUNLARI
Kullanılan Sazlar
Çorum halk oyunlarının temel iki enstrümanı davul ve zurnadır.
Oyunlar genellikle halay ve türkülüdür. Oyunların bir kısmı sözlü, bir kısmı sözsüz, tabiat özlü (çekirge) ve aşk konulu (dillala, iğdeli gelin) oyunlar içerir. Oyunlar genellikle disiplinli, bağlı ve dizi halinde oynanır. Serbest oynanan oyunlar da vardır. (dillala)
Çorum Halayı
6 erkek oyuncu tarafından davul, zurna eşliğinde oynanır. Oyun 3 bölümdür:
Ağırlama
Türküsü:
Name de name yazdırdım
Sokuya aman aman
Her gelen geçen okuya aman aman
Eğilin de sunalar eğilin aman aman
Doğrulun da efeler doğrulun aman
Baştaki oyuncunun yerine gelmesi ile müzik değişir, ikinci kısım olan ikileme denilen bölüme geçilir.
Türküsü:
Karşıda kürt evleri hele yandım
Yayılır develeri Elmasım hey
Oturmuş inek sağar hele yandım
Terliyor sinesi Elmasım hey
Diley diley o da mı yalan
Ben seni sevdim bu da mı yalan
Karşıda kavun yerler hele yandım
Otursak bizde yesek ne derler Elmasım
Şu şunu sevmiş derler Elmasım hey
Nakarat
Oyunun son bölümü olan yellendirme kısmına geçilir. Müzik değişir. Bu bölümde daha hızlı çalmaya başlar. Oyunun hareketleri daha kıvraktır.
Türküsü :
Sandık üstünde sandık
Tez sevdik tez usandık
Yanıldık meyil verdik
Seni bir adam sandık
İğdeli Gelin
Kız ve erkeklerin beraber oynadığı bir halk oyunudur. Bir erkek bir kız olacak şekilde el ele tutuşan gençler bir halka oluşturur.
Türküsü:
Kız pınar başında yatmış uyumuş yar
Ela gözlerini uyku bürümüş
Evvel küçücüktü şimdi büyümüş yar
Derdimin dermanı iğdeli gelin
İğdesin aldırmış sevdalı gelin
Türkü bitince davul zurna başlar.Davul zurna susar, halka daraltılarak başka bir kıta söylenir :
Kız pınar başında testi doldurur yar
Testinin kulpuna şahin kondurur
Kız senin bakışın beni öldürür yar
Derdimin dermanı iğdeli gelin
İğdesin aldırmış sevdalı gelin
Dillala
Dillala oyunu 6 kız 6 erkekle oynanmakta ancak, aktif olarak oynayanlar 6 erkek ve bir kızdır. Diğer kızlar figüran olarak arka planda ve hareketsiz durmaktadırlar.
Çekirge
Yakın geçmişe kadar halkın geçim kaynağını genellikle tarım teşkil ederdi. Ancak, çiftçinin en büyük korkusu ürün olgunlaşınca ortaya çıkan çekirge sürüsüdür. Halk tüfek atıp, teneke çalarak, gürültü çıkarıp bu afeti uzaklaştırmaya çalışır. Çorum halkı bu canlıdan o kadar bezmiştir ki bu oyunu oluşturup türküsünü yazmıştır.
Oyun, davul zurna eşliğinde 6 kız, 6 erkekle oynanır. Bir kız bir erkek olmak üzere, eller omuzlar üzerinde bir halka meydana getirilir. Oyunun figürleri çekirgenin hareketlerine uygun şekilde düzenlenmiştir.
Türküsü:
Çekirgeyi hayladılar yazıya.
Ot kalmadı koyun ile kuzuya
Eğri butlu sivri butlu çekirge
Malımın ortağı mısın çekirge?
Canımın ortağı mısın çekirge?
Davul-zurna çalıp tekrar susunca oyuncular tarafından diğer bir kıta söylenmeye başlar:
Çekirgenin ayağında lalini (nalını)
Bende sandım kaymakamın gelini
Eğri butlu sivri butlu çekirge
Malımın ortağı mısın çekirge?
Canımın ortağı mısın çekirge?
Çorum’da Oynanan Diğer Halk Oyunları
Benli, Miço, Bediriş, Sarıkız
SEMAH
Semahlar dinsel niteliği ağır basan oyunlardır. Törensel yapıya, kurallara uygun olarak gerçekleştirilen bir oyundur. Esas olarak, deyiş eşliğinde (bağlama) sazla oynanır. Semahlarda felsefi bir düşünce çağrışımı vardır, sanatlı deyişlerle söylenir.
